Υφηγητής Ινστιτούτου Ορυκτολογίας–Πετρογραφίας Πανεπιστημίου Αμβούργου
1. Παρατηρήσεις σχετικά με την προτεινόμενη εκμετάλλευση Ζεολίθου στα Πετρωτά
Για την προτεινόμενη εξόρυξη ζεόλιθου στα Πετρωτά Ορεστιάδας Έβρου έγινε επανειλημμένα λόγος σε διάφορα μέσα ενημέρωσης της Θράκης, όπως επίσης για τις ποικιλότροπες φυσικές ιδιότητες (προσροφητικές - δεσμευτικές ικανότητες) των ορυκτών της ομάδας ζεολίθου, την εφαρμογή τους σαν βιομηχανικά ορυκτά και τη χρήση τους στη γεωργία, κτηνοτροφία, σε υδατικές εργασίες και σε άλλες οικολογικές δραστηριότητες.
Ο ζεόλιθος Πετρωτών αποτελείται κυρίως από κλινοπτιλόλιθο“ και φημολογείται για την εκλεκτική του ποιότητα και την υψηλή περιεκτικότητά του σε ορισμένες ενστρώσεις πυροκλαστικών πετρωμάτων που μελετήθηκαν κυρίως από ερευνητές του Τομέα Ορυκτολογίας, Πετρολογίας, Κοιτασματολογίας του Τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Στα πλαίσια δικών μας ερευνητικών εργασιών στη Θράκη εκ μέρους του Ινστιτούτου Ορυκτολογίας Πετρογραφίας του Πανεπιστημίου Αμβούργου ασχοληθήκαμε με την ορυκτοχημεία ζεoλίθων των περιοχών Κίρκης και Λουτρών. Έγινε επίσης επίσκεψη σε εκσκαφή ζεολίθου στα Πετρωτά και λήφθηκαν δείγματα για μικροσκοπική και χημική σύγκριση με παρόμοιο ζεόλιθο της περιοχής Κίρκης (βλ. παρακάτω).
Δεν θα σταθούμε εδώ στα προβλήματα που προέκυψαν στην πορεία της αδειοδότησης για την εξόρυξη στα Πετρωτά, τα οποία δυστυχώς εμποδίζουν αδικαιολόγητα την ενδιαφέρουσα αυτή επένδυση. Με την παρούσα ενημερωτική εισήγηση θέλουμε να ενισχύσουμε την προσπάθεια των τοπικών πολιτικών και κοινωνικών κύκλων που επιδιώκουν την υλοποίηση εκμετάλλευσης του ζεολίθου στα Πετρωτά Ορεστιάδας. Είναι βέβαια γνωστές οι θέσεις μας ενάντια στις προγραμματιζόμενες εκμεταλλεύσεις χρυσού στο Πέραμα και Σάπες, οι οποίες θα έχουν ολέθριες επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία, στην προκειμένη όμως περίπτωση επιδοκιμάζουμε με έμφαση την προτεινόμενη εκμετάλλευση ζεολίθου στον Έβρο, ιδιαίτερα στην σημερινή συγκυρία της ανεργίας και οικονομικής κρίσης. Επ’ αυτού προβάλλουμε τις εξής παρατηρήσεις:
►Τα πετρώματα ζεολίθου είναι αδρανή, δεν συνδέονται με θειούχες μεταλλοφορίες (όπως αυτά της εξόρυξης για χρυσό) και δεν περιέχουν τοξικά μεταλλικά χημικά στοιχεία. Δηλαδή δεν υπάρχουν κίνδυνοι όξινης απορροής και εκπομπής τοξικών υλικών στο περιβάλλον.
►Η επεξεργασία ζεολίθων δεν απαιτεί τη χρήση επικίνδυνων χημικών αντιδραστηρίων.
►Βασικό είναι, ότι το εξορυχθέν ζεολιθικό πέτρωμα χρησιμοποιείται καθ’ ολοκληρία για ανθρώπινες ανάγκες και συγκεκριμένα για τις επάνω αναφερόμενες εφαρμογές. Αυτό έχει σημασία εάν λάβουμε συγκριτικά υπ’ όψη μας, ότι κατά την εκμετάλλευση χρυσού χρησιμοποιούνται μόνο μερικά εκατομμυριοστά (!!) του πετρώματος (τα 1, 2, 3 γραμμάρια χρυσού ανά τόνο πετρώματος!!), ενώ οι γιγαντιαίες ποσότητες των εξορυχθέντων πετρωμάτων μετατρέπονται ουσιαστικά 100% σε τοξική λάσπη και καταλήγουν σε κολοσσιαίες λεκάνες μεταλλευτικών τελμάτων.
►Η εξόρυξη ζεολίθου είναι γεωμετρικά και ποσοτικά σχετικά μικρών διαστάσεων. Το ζεολιθικό πέτρωμα περιορίζεται συνήθως σε ορισμένες ενστρώσεις πυροκλαστικών ηφαιστειοϊζημάτων σχετικά μικρού πάχους (βλ. παρακάτω). Εν τούτοις έχουν και αυτές μια σχετική έκταση και απαιτείται επιμελημένη εξόρυξη και αποκατάσταση.
2. Παρατηρήσεις σχετικά με νέες εμφανίσεις ζεολίθων στο Ν. Έβρο
Το ξεκίνημα της δραστηριότητας εκμετάλλευσης ζεολίθου έχει και μία άλλη θετική όψη: θα προκαλέσει κίνητρα και ενδιαφέροντα για αναγνώριση και μελέτη περαιτέρω εμφανίσεων στην ευρύτερη περιοχή του Ν. Έβρου με την προοπτική να δημιουργηθούν πιθανόν μελλοντικά και άλλα πεδία απασχόλησης και οικονομικής αναζωογόνησης. Γεγονός είναι ότι οι ενδιαφέρουσες εμφανίσεις ζεολίθου δεν περιορίζονται μόνο στα Πετρωτά και στην άμεσα γειτονική περιοχή (Μεταξάδες), παρά υπάρχουν και στις νοτιότερες περιοχές του Έβρου. Βιβλιογραφικά αναφέρονται εμφανίσεις ζεολίθων στην ηφαιστειακή σειρά μεταξύ Δαδιάς και Λευκίμης και παρακάτω θα παρουσιάσουμε περιληπτικά παραδείγματα από δικές μας μελέτες στις περιοχές Κίρκης και Λουτρών.
2.1. Ζεόλιθος ανατολικά Κίρκης
Στην ηφαιστειοϊζηματογενή σειρά βορειοανατολικά έως ανατολικά Κίρκης χαρτογραφήθηκε ένας χαρακτηριστικός ορίζοντας ζεολίθου πάχους γύρω στα 10-15 μέτρα και συνολικής έκτασης 3,5 χιλιομέτρων. Η ένστρωση εμφανίζεται πάλι εκτός της χαρτογραφηθείσας περιοχής και πιθανόν συνεχίζεται βορειοανατολικότερα (προς την περιοχή Αισύμης).
Το πέτρωμα είναι συγκριτικά όμοιο με αυτό των Πετρωτών. Πρόκειται για μια ένστρωση, η οποία αρχικά (όπως και στα Πετρωτά) αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από θρύμματα ηφαιστειακού γυαλιού. Το αρχικό πέτρωμα μπορεί λοιπόν να χαρακτηριστεί σαν „ιγνιμβρίτης“. Μεταμαγματικά θερμά („υδροθερμικά“) διαλύματα προκάλεσαν κατόπιν την καθολική εξαλλοίωση του γυαλιού σε ζεόλιθο και συγκεκριμένα σε „κλινοπτιλόλιθο“. Στο μικροσκόπιο διακρίνεται ο ιστός του πετρώματος με τα χαρακτηριστικά αρχικά σχήματα των θρυμμάτων του εξαλλοιωμένου γυαλιού. Μικροκρυσταλλικός „σελαδονίτης“ (πράσινο καλιούχο φυλλοπυριτικό ορυκτό) στα άκρα των «θρυμμάτων» διασαφηνίζει τον αρχικό ιστό και συμβάλλει και στο πρασινωπό χρώμα του ολικού πετρώματος. Το πέτρωμα αποτελείται λοιπόν ουσιαστικά μέχρι πάνω από 90 % από ζεόλιθο (κλινοπτιλόλιθο). Το υπόλοιπο 5-10 % ανήκει σε σποραδικούς κρυστάλλους χαλαζία, αστρίων, και βιοτίτη.
Από τη μικροσκοπική παρατήρηση προκύπτει ότι τα εν λόγω ζεολιθικά πετρώματα των Πετρωτών και της Κίρκης έχουν όμοιο ιστό, δηλαδή όμοια πετρογένεση. Μικροαναλύσεις βιβλιογραφικών αναφορών σχετικά με τον ζεόλιθο των Πετρωτών παρουσιάζουν την ίδια ορυκτοχημεία με τον κλινοπτιλόλιθο της Κίρκης (διαθέτουμε πολυάριθμες μικροαναλύσεις). Χημικές αναλύσεις (κύρια στοιχεία και 18 ιχνοστοιχεία) ολικών δειγμάτων των Πετρωτών είναι επίσης συγκρίσιμες με αυτές των δειγμάτων της Κίρκης.
2.2. Ζεόλιθοι στους ρυόλιθους και σε πυροκλαστικά ιζήματα στην περιοχή ανατολικά Λουτρών
Διάφορα ηφαιστειακά πετρώματα: ανδεσίτες, ρυόλιθοι και πολυσύνθετα ηφαιστειοϊζήματα, καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση από Λουτρά μέχρι Φέρες και Λευκίμη. Οι ρυόλιθοι έχουν πορφυρικό ιστό με φαινοκρυστάλλους χαλαζία, αστρίων και βιοτίτη και με υαλώδη κύρια μάζα, η οποία αποτελεί περίπου τα 2/3 του πετρώματος. Το γυαλί όμως της κύριας μάζας είναι συνήθως εξαλλοιωμένο σε ζεόλιθο. Εάν λάβουμε υπ’ όψη την έκταση του ρυολίθου από Λουτρά μέχρι Φέρες, σε μεμονωμένες εμφανίσεις μέχρι σχεδόν Λευκίμη και πάρουμε σαν δεδομένο ότι τα 2/3 του πετρώματος αποτελούνται κυρίως από ζεόλιθο, μπορούμε να αντιληφθούμε το δυναμικό ορυκτογένεσης ζεολίθων στην περιοχή.
Η ακτινογραφική μελέτη και οι χημικές μικροαναλύσεις προσδιόρισαν εδώ σαν ζεόλιθο δύο κατηγορίες „μορδενίτη“ που διαφέρουν στην περιεκτικότητα πυριτίου (SiO2). Κατά πόσον ο ζεόλιθος αυτός είναι χρήσιμος πρέπει να αποφανθούν οι ειδικοί επιστήμονες σε θέματα φυσικών ιδιοτήτων και εφαρμογής ζεολίθων. Σημειώνεται ότι ο εξαλλοιωμένος ρυόλιθος σε ζεόλιθο παραμένει να είναι σχετικά σκληρό πέτρωμα (πιθανόν λόγω σύμφυσης του ζεόλιθου με μικροκρυσταλικό χαλαζία σαν παραπροϊόν της εξαλλοίωσης του γυαλιού).
Μεταξύ Λουτρών και Πυλαίας, βορειανατολικά του λόφου Μεσόλοφος χαρτογραφήθηκε σε μία έκταση 1,5 χιλιομέτρου ένα ζεολιθικό στρώμα πάχους 10 περίπου μέτρων. Η ένστρωση συνεχίζεται με μεγαλύτερο πάχος προς βορειανατολικά (εκτός της χαρτογραφηθείσας περιοχής). Από τη μικροσκοπική παρατήρηση προκύπτει ότι ο ζεόλιθος είναι και εδώ προϊόν εξαλλοίωσης της υαλώδους κύριας μάζας (60-70%) μιας ένστρωσης „ιγνιμβρίτη“. Η ακτινογραφική και ορυκτοχημική ανάλυση προσδιόρισε εδώ δύο είδη ζεολίθων: „μορδενίτη“ και „στιλβίτη“.
2.3. Συμπέρασμα
Η αναγνώριση νέων εμφανίσεων ζεολίθων είναι θέμα εντατικοποίησης υπαιθρίων γεωλογικών εργασιών στις ηφαιστειακές περιοχές του Ν. Έβρου. Οι ποιοτικά ενδιαφέρουσες εμφανίσεις ζεολιθικών πετρωμάτων περιορίζονται σε μεμονωμένες ενστρτώσεις απόθεσης θρυμμάτων ηφαιστειακού γυαλιού, το οποίο κατόπιν εξαλλοιώθηκε ολοκληρωτικά σε ζεόλιθο. Στις περιπτώσεις αυτές περιέχει το πέτρωμα μέχρι πάνω από 90% ζεόλιθο. Στην κατηγορία αυτή ανήκει η εν λόγω εμφάνιση Πετρωτών και ο ζεολιθικός ορίζοντας ανατολικά Κίρκης που περιγράφηκε στην παρούσα εισήγηση. Για την καταγραφή παρομοίων εμφανίσεων εκλεκτικής ποιότητας ζεολιθικών πετρωμάτων θεωρείται απαραίτητη η ακριβής γεωλογική χαρτογράφησή τους και η ορυκτοχημική αξιολόγηση των ζεολίθων. Το ξεκίνημα εξόρυξης και επεξεργασίας ζεολίθου στα Πέτρωτα θα προκαλέσει οπωσδήποτε νέα κίνητρα και το ενδιαφέρον για περαιτέρω δραστηριότητες στο θέμα της μελέτης και εφαρμογής των ζεολίθων της Θράκης.
arikas@web.de
